جامعه سالم در گرو تئاتر
جامعه سالم در
گرو تئاتر دانش آموزی/ تئاتر به زندگی دانش آموزان رنگ می‌دهد
هنرمندان و
کارشناسان عرصه تئاتر کودک و نوجوان تاکید می‌کنند با بردن هنرهای نمایشی به میان
دانش آموزان و مدارس، علاوه بر اهداف آموزشی و تربیتی، ساخت جامعه‌ای سالم‌تر در
آینده نیز بهتر تحقق‌می یابد.
مهسا مقدم: از اجرای اولین نمایش کودک در ایران حدود 100 سال می‌گذرد، زنده یاد جبار عسگرزاده (باغچه‌بان) نخستین نمایش کودک را با نام «خور خور» در حیاط یک دبستان با بازی کودکان به اجرا درآورد. این نمایش کاری خلاقانه و تازه برای کودکان آن دوره محسوب می‌شد زیرا کودکان تا آن زمان با مفهوم تئاتری مناسب سن خودشان بیگانه بودند. این اثر سرآغاز و نقطه عطفی در تاریخ تئاتر و ادبیات نوین نمایشی کودکان در ایران شد.تئاتر دانش آموزی از آن روز‌ها تا به امروز فراز و نشیب‌های بسیاری را تجربه کرده است، مدیران و هنرمندان بسیاری در این عرصه اثرگذار بودند. نقش و تاثیرگذاری تئاتر در تربیت کودک و نوجوان بر کسی پوشیده نیست، مسئولان و هنرمندان همه بر این موضوع اتفاق نظر دارند و معتقدند تئاتر باید از سنین پایین وارد زندگی کودکان شود تا خلاقیت‌های کودک را به کار بگیرد و به همین منظور تئاتر دانش آموزی شکل گرفته است تا بتواند به عنوان یک ابزار برای تعلیم و تربیت و بروز خلاقیت به شکل غیر مستقیم به کار گرفته شود.
بسیاری از هنرمندان برجسته امروز کار خود را با این ژانر آغاز کردند و دیگر حتی یادی هم از آن روزهای پرکار و فعال کانون پرورش فکری کودک و نوجوانان نمی‌کنند اما بسیاری از هنرمندان این عرصه با وجود تمامی مشکلات و گاهی بی‌مهری‌ها هم چنان به حوزه خود وفادار مانده‌اند. به بهانه جشنواره تئاتر کودک و نوجوان و بازگشایی مدارس یادی از تئاتر دانش آموزی کردیم و نظرات بهروز بقایی، عادل بزدوده، حسن دولت آبادی، شهرام کرمی، سید جواد رحیمزاده هنرمندان عرصه تئاتر کودک و نوجوان، منوچهر اکبرلومنتقد و پژوهشگر تئاتر و مهدی علی اکبرزاده مدیر کل فرهنگی و هنری آموزش و پرورش را در این زمینه جویا شدیم.
تئاتر به زندگی دانش آموزان رنگ می‌دهد
بهروز بقایی کارگردان و بازیگر تئاتر کودک ضمن اشاره به اینکه تئاتر دانش آموزی باید به صورت خودجوش به اجرا در بیاید، گفـت: «تئاتر دانش آموزی گونه‌ای از تئاتر است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و سال‌ها است که در مدارس به اجرا در می‌آید و جایگاه تثبیت شده‌ای دارد.»
این بازیگر با سابقه عرصه کودک و نوجوان درباره نقش موثر مربی متخصص در تئاتر دانش آموزی بیان کرد: «تئاتر دانش آموزی باید از طریق کودکان و نوجوانان، در کنار مشورت و هدایت یک متخصص تئاتر به اجرا در بیاید زیرا در گام نخست متخصص حوزه تئاتر کودک باید کاربردهای اجتماعی هنر نمایش را به بچه‌ها بشناساند تا از نزدیک پتاسیل و جذابیت‌های تئاتر به وسیله دانش آموزان لمس شود و کودکان با این هنر غنی آشنایی پیدا کنند.»
او در ادامه تاکید کرد: «حضور یک مربی مجرب و آموزش دیده در یک نمایش دانش آموزی از اهمیت بالایی برخوردار است تا جایی که اگر امکان حضور فیزیکی مربی در مدرسه نبود باید از طریق تلفن هم که شده میزان پیشرفت و فعالیت دانش آموزان را پیگیری کند و به آن‌ها مشورت دهد.»
این کارگردان تئاتر کودک اجرای مستمر تئاتر در مدارس را امری ضروری دانست و اظهار کرد: «آموزش هنر نمایش به دانش آموزان با هر میزان سطح کیفی در آینده کارایی خود را نشان خواهد داد. تاثیر هنر نمایش تا جایی است که حتی اگر کودک دیگر مشارکت در ساخت یک نمایش را تجربه نکند، تنها همان یک بار همکاری در اجرای نمایش به زندگی‌اش رنگ خواهد داد.»
بقایی به حمایت از تئاتر دانش آموزی اشاره کرد و توضیح داد: «وزارت آموزش و پرورش متولی اصلی تئاتر دانش آموزی محسوب می‌شود و حمایت از این گونه تئاتری در مجموعه وظایف کانون پرورش فکری قرار نمی‌گیرد زیرا این نهاد وظایف گسترده‌تر و متعدد دیگری دارد که باید به آن بپردازد اما می‌تواند در آموزش مربیان تئاتر نقش موثری را ایفا کند.»
فعالیت در تئاتر دانش آموزی مختص کانون پرورش فکری کودک و نوجوان
عادل بزدوده کارگردان پیشکسوت تئاتر کودک با بیان اینکه تئاتر دانش آموزی باید بنیادی و مدون شکل بگیرد، گفت: «افرادی که تنها به صورت گذری از کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و به طور کلی تئاتر کودک رد شده‌اند نباید درباره حیطه حساس تئاتر کودک و نوجوان اظهار نظر کنند، این حوزه نیازمند افراد فوق تخصص است.»
این طراح و سازنده عروسک به شاخه مهمی از تئاتر کودک و نوجوان اشاره کرد و افزود: «تئاتر دانش آموزی شاخه بسیار مهمی در ژانر تئاتر کودک و نوجوان محسوب می‌شود که وظیفه رشد و فعالیت در این شاخه بر عهده کانون پرورش فکری کودک و نوجوان است و در حیطه وزارت آموزش و پرورش نباید ورود پیدا کند زیرا در این زمینه تخصص ندارد.»
او درباره حضور مربیان متخصص در مدارس می‌گوید: «همان طور که یک پزشک تنها در تخصص خود فعالیت می‌کند، مربیان آموزش و پرورش هم نباید بدون داشتن علم و تخصص به آموزش تئاتر برای دانش آموزان ورود پیدا کنند. کانون پرورش فکری در حوزه تئاتر دانش آموزی فعالیت دارد و در کنار آن باید مربیان متخصص در زمینه تئاتر کودک تربیت کند تا آن‌ها بتوانند تئاتر را به دانش آموزان آموزش دهند.»
این نمایشنامه نویس درباره تاثیر تئاتر دانش آموزی اظهار می‌کند: «تئاتر دانش آموزی کار تیمی و حس مشارکت را در دانش آموزان به وجود می‌آورد و شناسایی توانمندی‌ها و برزو خلاقیت‌های متعدد در آن‌ها می‌شود. کشف نقاط قوت دانش آموزان و رشد و هدایت آن‌ها به وسیله هنر نمایش ویژگی‌های مثبت انسانی را تقویت می‌کند و کودکان را به انسان‌هایی مفید و موثر در آینده تبدیل می‌کند.»
مشارکت و نقش پررنگ دانش آموزان در نمایش
شهرام کرمی نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر کودک با بیان اینکه تئاتر در طول زمان دستخوش تغییر شده است و کاربردهای متعددی پیدا کرده، گفت: «هنر نمایش به مرور زمان علاوه بر نقش اجرایی، قابلیت و کاربردهای دیگری مانند تاثیرگذاری بر روی کودکان هم پیدا کرد و وارد مدارس شد.»
این کارگردان تئاتر کودک می‌گوید: «تئاتر دانش آموزی هم می‌تواند با همکاری دانش آموزان صورت بگیرد و خودشان تمامی کار‌ها را بر عهده بگیرند و هم می‌تواند به نویسندگی و کارگردانی مربی باشد و کودکان بازی در نمایش را عهده دار شوند.»
کرمی سابقه تئاتر دانش آموزی را نزدیک به یکصد سال دانست و درباره ویژگی‌های این گونه نمایشی افزود: «تئاتر دانش آموزی هویت خاص خودش را دارد و با هدف گذراندن اوقات فراغت، ایجاد خلاقیت و تشویق به کار گروهی و تعامل به اجرا در می‌آید، تعریف درست این گونه تئاتر‌ها مشارکت دانش آموزان و نقش پر رنگ آن‌ها در اجرای یک نمایش است، زمانیکه یک اثر دارای این ویژگی‌ها باشد در دسته بندی تئاتر دانش آموزی قرار خواهد گرفت.»
او نسبت به برگزاری جشنواره‌ای مختص به تئاتر دانش آموزی ابراز امیدواری و رضایت کرد و ادامه داد: «برگزاری جشنواره‌ای با عنوان تئاتر دانش آموزی می‌تواند برای دانش آموزان و مربیان ایجاد انگیزه کند تا اجرای نمایش‌های خود را جدی بگیرند و از تمامی انرژی و استعداد خود برای اثری با کیفیت مناسب استفاده کنند.»
پرورش شخصیت اجتماعی هدف اصلی وزارت آموزش و پرروش است
مهدی علی اکبرزاده مدیر کل فرهنگی و هنری آموزش و پرورش با بیان اینکه هنر نمایش برای آموزش و پرورش از اهمیت خاصی برخوردار است، گفت: «هنر نمایش یک ابزار مهم برای تربیت دانش آموزان در محیط مدرسه است که آموزش و پرورش از این ابزار برای پرکردن اوقات فراغت، بروز خلاقیت و تئاتر درمانی استفاده می‌کند.»
مدیر کل فرهنگی و هنری آموزش و پرورش درباره فعالیت‌های وزارت آموزش و پرورش در زمینه هنر نمایش اظهار کرد: «این وزارتخانه در مسابقات فرهنگی و هنری شاخه‌ای تحت عنوان هنرهای نمایشی دارد که این مسابقات از ابتدای سال تحصیلی آغاز و تا پایان سال ادامه دارد. این مسابقات در گروه‌های سنی مختلف برگزار می‌شود و در نهایت به مرحله کشوری منجر خواهد شد.»
او درباره میزان تاثیرگذاری و سطح کیفیت آثار توضیح داد: «این مسابقات به صورت جدی برگزار می‌شود و هدف اصلی ما در این مسابقات شکوفایی استعداد وجودی و پرورش شخصیت‌های اجتماعی دانش آموزان است. ما در پایان این مسابقات به گروه‌های برگزیده گواهینامه مهارت در هنر نمایش اهدا می‌کنیم تا این گروه‌ها بتوانند در شهرستان‌های خود و گاهی استان‌های هم جوار اجرای عمومی داشته باشند. امسال این مسابقات تا جایی موفق بود که چهار گروه برگزیده به جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان راه پیدا کردند.»
علی اکبرزاده با اشاره به اینکه برای آموزش مربیان تئاتر در مدارس با مرکز هنرهای نمایشی در حال تعامل هستیم، بیان کرد: «با همکاری مرکز هنرهای نمایشی در سال تحصیلی دوره بعد مربیان تئاتر را به صورت تخصصی آموزش خواهیم داد، این دوره‌های تخصصی تنها برای مربیان داوطلب برگزار خواهد شد.»
این مقام مسئول درباره اینکه چرا به همه مربیان مدارس آموزش تئاتر داده نمی‌شود گفت: «تعداد مدارس در سطح کشور بسیار بالا است و نمی‌توان تمامی مربیان را تحت آموزش قرار داد ما تنهامی توانیم با آموزش تعدادی از مربیان آن‌ها را به عنوان مشاور هنری استان خود قرار دهیم تا مربیان دیگر هم تا حدودی با موضوع نمایش آشنایی پیدا کنند.»
بهره‌مندی از بازی؛ رکن فراموش شده نظام آموزشی
منوچهر اکبرلو منتقد و پژوهشگر عرصه تئاتر با بیان اینکه باید شرایطی ایجاد کرد که دانش آموزان با میل و گرایش خود نسبت به یک موضوع جذب شوند، توضیح داد: «نظام آموزشی، علاوه بر آموزش موارد و مطالب مشخص کتاب‌های درسی، باید زمینه ساز تجربه‌های اجتماعی نیز باشد که از طریق آن کودک درباره خود و جامعه می‌آموزد و مهارت‌های خود را توسعه داده و دانش و مهارتی را که باید کسب می‌کند. باید یادگیرندگانی را پرورش داد که قدرت استدلال، تخیل، توانایی‌های جسمانی، تفکر، ارتباط و درک افراد و گروه را داشته باشند. هرچه برنامه‌های آموزشی مفید و موثر‌تر باشد، جامعه فردا که متشکل از همین کودکان و دانش‌آموزان است، سلامت و سعادت بیشتری خواهد یافت.»
اکبرلو با تاکید براینکه مهم‌ترین نیاز کودک بازی است که سیستم آموزشی از آن غفلت کرده، ادامه داد: «بازی مهم‌ترین ابزاری است که در اختیار مربی برای آموزش قراردارد به وسیله بازی می‌توان اساسی‌ترین اموری را که سعی در انتقال آن‌ها به کودکان داریم به بهترین شیوه به آن‌ها آموزش داد و محیط مدرسه و کلاس را نیز به محیطی پویا و بانشاط تبدیل کرد. هنر نمایش این امکان را فراهم می‌نماید که علاوه بر پاسخ به این میل و علاقه تمام نشدنی کودکان، اهداف و مطالب آموزشی خود را در برنامه‌های آن‌ها بگنجانیم و در‌‌نهایت به مقصود خود که همانا آموزش و تربیت کودکان است دست یابیم.»
این پژوهشگر درباره میزان توجه مدیران به هنر تئاتر گفت: «مدیران برنامه ریز آموزش و پرورش، به‌وجوه مختلف تئاتر کودک اهمیت قائل نمی‌شوند زیرا آن را نمی‌شناسند. درحالی که تئاتر کودک فرا‌تر از نگاه‌های سطحی، صرفاً یک امر فوق برنامه یا پرکردن اوقات فراغت کودکان نیست، بلکه ابزار بسیارخوبی درخدمت به آموزش و پرورش مدرن است.»
او با اشاره به اینکه هنرمندان تئاتر کودک و نوجوان سهم بسیار کمی در تئاتر دانش آموزی دارند، اظهار کرد: «بسیاری از نویسندگان و هنرمندان با تولید آثار درخور نشان داده‌اند که می‌توانند سهم مهمتری در آموزش و پرورش کشور داشته باشند اما آموزش و پرورش راه را بر تئاتر بسته و فقط بخش لاغری از هنر تئاتر امکان حضور در مدارس را دارند.»
بودجه تئاتر دانش آموزی سرمایه گذاری برای آینده است
حسن دادشکر هنرمند پیشکسوت تئاتر کودک و نوجوان با اشاره به تاثیر تئاتر در باروری خلاقیت و استعداد کودکان و نوجوانان، هنر نمایش را به عنوان یک هنر کهن و دیرینه بشری دانست و گفت: «در تعلیم و تربیت نوین، تئاتر جایگاه ویژه‌ای دارد و امروزه در کشورهای مترقی دنیا از دوران مدرسه، کودکان و نوجوانان با این هنر آشنا می‌شوند و رشد می‌کنند.آشنایی کودکان و نوجوانان با تئاتر، آن‌ها را با زندگی جمعی آشنا و تأثیر فرد در جامعه را به آن‌ها آموزش می‌دهد ضمن اینکه این قشر را برای پذیرش مسئولیت در آینده، از خود گذشتگی و متکی بودن به خود آماده می‌کند.»
این هنرمند باسابقه تئاتر با بیان اینکه باید در سیاست‌گذاری‌های کلان فرهنگی سرمایه‌ای برای تئاتر در مدارس در نظر گرفته شود عنوان کرد: «مسئولین نباید به بودجه‌هایی که به تئاتر در مدارس اختصاص پیدا می‌کند به عنوان هزینه‌های جاری نگاه کنند بلکه باید آن را به عنوان یک سرمایه‌گذاری که در آینده به نتیجه خواهد رسید بنگرند. من امیدوارم با توجه مسئولان به این امر بتوانیم در آینده شاهد نسلی با دیدگاه‌های پرورش یافته باشیم.»
موضوع تئاتر دانش آموزی باید از جنس خود کودک باشد
سید جواد رحیمزاده کارگردان تئاتر کودک با تاکید براینکه مسائلی که در کارهای کودکان مطرح می‌شود، باید دغدغه آن‌ها باشد توضیح داد: «در اجرای آثار کودکان، نگاه، خلاقیت و ریزبینی آنان را نباید از نظر دور داشت. حرف‌هایی که برای آنان زده می‌شود، باید از جنس خود آنان باشد، حتی می‌توان زمینه‌ای فراهم آورد تا خود آنان در کار‌هایشان به ایفای نقش بپردازند نه آنکه تنها بازیگران بزرگسال در کارهایی که مختص این گروه سنی است، به ایفای نقش بپردازند. اگر قرار است متنی را برای آن‌ها بنویسیم، بدون شک باید با آن‌ها حرف زد و از دغدغه‌ها و مسائلی که با آن درگیر هستند اطلاع پیدا کرد.»
شکل گیری جامعه سالم در دستان کودکان و نوجوانان
حسن دولت‌آبادی درباره نقش آموزشی تئاتر عنوان کرد: «متاسفانه جامعه رسمی ما، اعم از والدین و خانواده‌ها تا تولید کنندگان این حوزه، فقط به جنبه سرگرمی تئاتر توجه می‌کنند. اگر ما یک جامعه بزرگسال متعادل می‌خواهیم، باید برنامه‌ریزی را از کودکی شروع کنیم. امروز جامعه پیشرفته جهانی، با وجود دسترسی به همه امکانات پیشرفته تکنولوژی متوجه شده تئاتر قوی‌ترین امکان تاثیرگذار بر شخصیت و روح کودک است. به همین دلیل شاهد استفاده از تئاتر در مهد کودک‌ها، مدرسه‌ها، انجمن‌های زنان و شوراهای محلی هستیم. این رویکرد جهانی، اهمیت توجه به تئاتر کودک و نوجوان را به ما یادآوری می‌کند.»
